نوروفیدبک چیست و چگونه انجام می شود؟

نوروفیدبک (Neurofeedback) که با نام بیوفیدبک EEG (EEG biofeedback) نیز شناخته می شود، به عنوان یک رویکرد غیرتهاجمی و بدون دارو معرفی شده است. در حال حاضر، این روش نوین برای درمان بیماری های مبتنی بر مغز، از جمله اختلال کم توجهی-بیش فعالی (ADHD) ، اختلالات اضطرابی و حتی اوتیسم، به کار گرفته می شود. با این حال، سوال اینجاست که نوروفیدبک تراپی چیست و به درمان چه بیماری هایی کمک می کند؟ عوارض نوروفیدبک چیست؟ آیا نوروفیدبک تاثیر دارد؟ هزینه نورفیدبک چه مقدار است؟ به منظور آشنایی بیشتر با این روش درمانی تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

نوروفیدبک درمانی چیست؟

نوروفیدبک، نوعی بیوفیدبک و یک درمان غیر تهاجمی است که در آن عملکرد مغز بصورت لحظه ای در صفحه نمایش داده می‌شود. هدف درمان در این روش، تغییر مغز در سطح بیولوژیکی با عملکرد بهتر است. به بیان ساده تر، در این روش درمانی با امواج، مغز را تحریک می کنند تا الگوهای فعالیت سالم تری ایجاد کرده و کارایی بهتری داشته باشد. تحقیقات علمی نشان می دهد که این روش درمانی می تواند به تشویق و تسریع نوعی فرآیند عصبی به نام پلاستیسیته (توانایی تغییر و انطباق مغز) کمک کند. نوروفیدبک به ما این امکان را می دهد که با مغز با زبان خودش، یعنی امواج مغزی صحبت کنیم.

امواج مغزی چیست؟

سلول های مغز از طریق تکانه های الکتریکی معروف به امواج مغزی ارتباط برقرار می کنند که دارای دو خاصیت فرکانس (سرعت حرکت موج) و دامنه (ارتفاع موج به هنگام بالا و پایین رفتن) هستند. هنگامی که امواج مغزی سریعتر حرکت می کنند باعث افزایش تمرکز، تفکر و آگاهی در فرد می شود. در حالی که امواج مغزی کندتر سبب ایجاد حالت آرامش، مراقبه و خواب عمیق می گردد.

جالب است بدانید که امواج مغزی نقش موثری در عملکرد مغز انسان دارد و هرچه الگوهای امواج مغزی مختل شوند، فعالیت و رفتار بیولوژیکی ناسالم در فرد به وجود می آید. این شرایط در افراد با اختلالات سلامت روانی به طور واضح مشاهده می شود. برای مثال، فعالیت امواج مغزی افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی بسیار سریع است، به طوری که فرد اغلب با حس بی‌قراری، تشویش، هیجان و ترس مواجه می شود. از طرفی، فعالیت امواج مغزی در افراد مبتلا به جمله اختلال کم توجهی-بیش فعالی (ADHD) بسیار کند است، در نتیجه خیال پردازی و عدم تمرکز در آن ها دیده می شود. بنابراین، نوروفیدبک درمانی با هدف متعادل کردن الگوهای امواج مغزی نامنظم به کار گرفته می شود.

نوروفیدبک به درمان چه بیماری هایی کمک می کند؟

همان طور که در بخش ابتدایی اشاره شد، نوروفیدبک به درمان بیماری های مبتنی بر مغز کمک می کند، بنابراین برای درمان طیف گسترده ای از مشکلات ذهنی، اختلالات روانی و سایر مشکلات ناشی از آسیب مغزی موثر است. نوروفیدبک برای ورزشکاران تاثیرات ویژه ای دارد. مهمترین کاربردهای نوروفیدبک عبارتند از:

۱- اختلالات روانپزشکی و مشکلات سلامت روان

یکی از موارد استفاده از نوروفیدبک تراپی، افزایش احساس آرامش، شادی و امنیت بیشتر در افراد با اختلات روانی نظیر اضطراب، استرس، مشکلات خلقی، ترس، اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD)، وسواس فکری-عملی (OCD) است. از آنجایی طول امواج مغزی در اغلب این اختلالات روانی و اضطرابی بسیار سریع است، به همین علت به کمک نوروفیدبک امواج بتای سریع که مربوط به اضطراب است، کاهش یافته و در مقابل امواج آلفا که مربوط به آرامش است، افزایش پیدا می کند.

۲- تاخیر در رشد و اختلالات رفتاری

این روش درمانی نوین برای افراد با اختلالات رفتاری و تاخیر رشد مانند اختلال طیف اوتیسم (ASD)، اختلال بیش فعالی و کم توجهی (ADHD)، PANDAS (اختلالات عصبی خودایمنی کودکان مرتبط با عفونت‌های استرپتوکوکی) یا PANS (سندرم عصبی با شروع حاد کودکان) موثر است. . نوروفیدبک می‌تواند در مغز کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم که شبکه های مناسبی برای ارتباط ایجاد نمی‌کند، کمک کرده و رفتار آن ها را تا حد قابل توجهی بهبود ببخشد.

۳- مسائل نورولوژیک و آسیب های مغزی

از دیگر موارد استفاده نوروفیدبک، کمک به افرادی است که دچار آسیب های مغزی یا اختلال عملکردی در بخشی از مغز یا سیستم عصبی (مشکلات نورولوژیک) شده اند. به عنوان مثال این درمان به همراه دارو می تواند به افرادی که دچار آسیب های مغزی ناشی از سکته مغزی، ضربه مغزی تروماتیک (TBI)، وزوز گوش یا پارکینسون شده اند، کمک کند.

۴- افزایش قابلیت عملکرد

اگرچه نوروفیدبک تراپی به عنوان یک روش درمانی برای اختلالت روانی و مشکلات مغزی استفاده می شود، اما این روش برای افراد سالم که اختلالات روانپزشکی یا عصبی ندارند، موثر است. نوروفیدبک مانند ورزش برای مغز است که می تواند به بهبود عملکرد مغز کمک کند. به همین علت این روش برای ورزشکاران، مدیران اجرایی، دانش آموزان و به طور کلی افرادی که به دنبال افزایش و بهبود عملکرد مغز خود هستند، بسیار مناسب است.

درمان بیش فعالی با نوروفیدبک

مراحل نوروفیدبک و نحوه کار آن

به طورکلی، یک جلسه نوروفیدبک شامل مراحل زیر است:

• تعیین اهداف درمانی
• اندازه گیری فعالیت مغزی
• آموزش مغز برای داشتن بازخورد مثبت
• تکرار تمرینات

در مرحله اول، اهداف درمان بر اساس وضعیت بیمار و نوع سیستم نوروفیدبک، توسط پزشک تعیین می شود. در مرحله دوم، به کمک الکترودهایی که بر روی پوست سر بیمار قرار می گیرد، امواج مغزی اندازه گیری می شود. به هنگام اندازه گیری موج های مغزی معمولا بیمار مشغول تماشای فیلم، گوش دادن به موسیقی یا انجام بازی های کامپیوتری است. هنگامی که فعالیت امواج مغزی بیمار به اهداف درمان رسیده است، مغز با بازخورد مثبت، پاداش می گیرد. برای مثال، بیمار در بازی کامپیوتری امتیاز بیشتر گرفته یا بازخورد صوتی دلپذیر دریافت می کند. در صورتی که اهداف درمان تحقق یابد این مراحل از ابتدا تا به انتها تکرار می شوند.

عوارض نوروفیدبک چیست؟

یکی از سوالات متداولی که اغلب افراد مطرح می کنند این است که آیا نوروفیدبک خطرناک است؟ آیا این روش عوارض جانبی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که خوشبختانه این روش نوین، یک درمان غیر تهاجمی است که عوارض جانبی نداشته و کاملا ایمن است. همان طور که در طول مقاله اشاره شد، نوروفیدبک علاوه یک روش درمانی، نوعی ورزش برای مغز محسوب می شود، بنابراین هیچ خطری برای افراد ندارد.

بهتر است بدانید که نوروفیدبک مانند سایر درمان‌های مبتنی بر مغز مانند TMS (تحریک مغناطیسی مغز) و TDCS (تحریک الکتریکی مغز) شامل هیچ جریان الکتریکی یا تحریک مغزی نیست، بنابراین هیچ آسیب جدی برای بیمار ایجاد نمی کند.

با این حال، هر روش درمانی دارای اثرات و عوارض کوتاه مدتی است که به مرور زمان برطرف می شود. شایع ترین عوارض جانبی نوروفیدبک شامل خواب آلودگی، عدم تمرکز، سردرد خفیف و اضطراب است که معمولا بین یک تا دو روز از بین می رود. توجه داشته باشید که این اثرات کوتاه مدت در همه افراد اتفاق نمی افتد و تنها بین یک تا سه درصد بیماران به آن دچار می شوند. اگرچه این روش درمانی هیچ گونه علائم یا عواقب طولانی مدت ندارد، اما توصیه می شود در صورت مشاهده هر نوع علامت بیماری به پزشک خود مراجعه کنید.

بیشتر بخوانید: درمان قطعی اضطراب با نوروفیدبک

چند جلسه برای نوروفیدبک درمانی نیاز است؟

توجه داشته باشید که این روش درمانی، به آرامی و در طول زمان اتفاق می افتد، به همین علت برای دستیابی به تغییرات طولانی در عملکرد مغز باید تعداد جلسات زیادی برای بیمار در نظر گرفته شود. تعیین تعداد جلسات مورد نیاز برای نوروفیدبک معمولا به تشخیص پزشک بر اساس نوع بیماری یا اختلال فرد و همچنین هدف درمانی بیمار است.

معمولا بین ۱۰ تا ۲۰ جلسه نیاز است تا مشخص شود که آیا درمان برای بیمار موثر بوده یا خیر. درصورتی که جلسات بازخورد مثبتی در فرد ایجاد کرد، باید جلسات ادامه پیدا کند. معمولا بین ۳۰ تا ۴۰ جلسه برای تمام اختلالات و مشکلات روانی توصیه می شود. البته برخی از بیماری ها مانند اوتیسم، تاخیرهای رشدی و آسیب مغزی، ممکن است به جلسات بیشتری نیاز داشته باشند. لازم به ذکر است که اغلب تمرینات نوروفیدبک باید در یک برنامه منظم، معمولا ۲ تا ۳ بار در هفته انجام شود تا نتیجه مطلوب بدست آید.

آیا نتایج نوروفیدبک ماندگار خواهد بود؟

از آنجایی که نوروفیدبک باعث افزایش انعطاف پذیری عصبی می شود، این پتانسیل را دارد که منجر به تنظیمات طولانی مدت در عملکرد مغز شود. تحقیقات علمی نشان می دهد که بسیاری از بیماران در طی ماه ها و سال ها به مزایای بلندمدت دست یافته اند، با این حال، این تحقیقات قطعی نبوده است.

هزینه نوروفیدبک

هزینه روش درمانی نوروفیدبک به فاکتورهای مختلفی از جمله بیماری یا اختلال فرد، نوع سیستم نورفیدبک، دستمز پزشک و تعداد جلسات بستگی دارد. توجه داشته باشید اغلب اختلات روانی و آسیب های مغزی باید در جلسات طولانی و به طور منظم انجام شود، در غیر این صورت نتیجه مطلوب بدست نمی آید. از آنجایی که این روش یک درمان نوین محسوب می شود، بیمه درمانی شامل آن نخواهد شد. لازم به ذکر است که این روش درمانی باید زیر نظر متخصص اعصاب و روان، روانشناس و روان درمانگر انجام شود.

کلام آخر

همان طور که در طول مقاله اشاره شد، مغز ما از امواج مغزی برای برقراری ارتباط و عملکرد صحیح استفاده می کند. این امواج مغزی ممکن است دچار اختلال شده و منجر به علائم روانی یا عصبی شود. نوروفیدبک می تواند یک درمان موثر برای رفع این مشکلات روانی یا عصبی باشد. به طور کلی، نوروفیدبک یک درمان غیر تهاجمی است که فعالیت امواج مغزی را متعادل می کند تا عملکرد مغز بیمار بهبود یابد. از این روش برای درمان اختلالات روانی، مشکلات عصبی، آسیب های مغزی و حتی بهبود عملکرد مغز استفاده می شود.