استرس، زمانی رخ می دهد که انسان در مواجهه با یک رویداد یا یک بحران، احساس ناتوانی می کند. به هر حال، استرس یک احساس طبیعی است که می توان وجود آن را برای بقا و ادامه ی زندگی لازم و ضروری دانست. اما اگر استرس به موقع تحت درمان قرار نگیرد، تبدیل به استرس مزمن شده و اثرات مخربی را بر سلامت جسمی و ذهنی فرد به جا خواهد گذاشت. در این مقاله با انواع استرس، تاثیرات آن بر جسم و سلامتی و همچنین روش های درمان استرس آشنا خواهید شد. پس از مطالعه ی این مطلب، شما می توانید با دید بسیار بهتری ریشه استرس خود را شناسایی کرده و برای درمان آن اقدام کنید.
استرس چیست؟
استرس واکنش طبیعی بدن در هنگام رویارویی با هرگونه خطر و احساس خطر است. در اثر این واکنش، هورمون هایی در بدن ترشح می شوند که بدن را برای فرار یا مقابله با خطر آماده می کنند. این فرآیند همان چیزی است که بیشتر افراد آن را به عنوان جنگ یا گریز می شناسند.
وقتی انسان با چالش یا تهدید مواجه شود، ابتدا واکنش بیولوژیکی نشان می دهد. یعنی بدن وضعیتی را بوجود می آورد که به فرد کمک می کند یا بماند و بجنگد، یا در سریع ترین زمان ممکن فرار کند. در هر صورت هدف، دستیابی به امنیت و برطرف کردن خطر است.
در این مواقع، بدن مقدار بیشتری از مواد شیمیایی کورتیزول، اپی نفرین و نوراپی نفرین را تولید می کند. ترشح این هورمون ها، منجر به برانگیخته شدن پاسخ های زیر خواهد شد:
- بالا رفتن فشار خون
- افزایش آمادگی عضلات برای حرکت
- تعریق
- افزایش هوشیاری نسبت به زنگ خطر ها
در حقیقت تمامی این موارد دست به دست هم داده تا توانایی فرد را برای واکنش به یک موقعیت خطرناک یا چالش برانگیز، تقویت کنند. نوراپی نفرین و اپی نفرین نیز باعث افزایش ضربان قلب می شوند.
همانطور که می دانید و احتمالا تجربه اش کرده اید، عوامل محیطی بسیاری هستند که باعث پدید آمدن استرس می شوند. این موارد، عوامل استرس زا هستند و به عنوان مثال: می توان به صداهای بلند، رفتار پرخاشگرانه، سرعت زیاد اتومبیل، لحظات ترسناک در فیلم ها یا حتی بیرون رفتن در اولین قرار ملاقات اشاره کرد. بدیهی است که هرچه شدت و تعداد عوامل استرس زا بیشتر باشد، احساس استرس نیز شدیدتر خواهد بود.
نشانه های استرس
از آنجایی که در زمان تجربه ی استرس، تغییرات بیولوژیکی در بدن رخ می دهد، ممکن است علائم فیزیکی و جسمانی متنوعی آشکار شوند که در ادامه، به رایج ترین آن ها اشاره خواهیم کرد:
- عرق کردن
- احساس درد در پشت و قفسه سینه
- گرفتگی و اسپاسم عضلانی
- سردرد
- احساس سوزش یا گزگز در قسمت های مختلف بدن
همچنین واکنش های ذهنی و هیجانی ناشی از استرس، موارد زیر هستند:
- خشم
- اختلال در تمرکز
- خستگی
- احساس ناامنی
- فراموشی و مشکلات حافظه
- افزایش تحریک پذیری
- جویدن ناخن
- بیقراری و دلشوره
- احساس ناراحتی
استرس چه انواعی دارد؟
برای استرس، دو نوع مختلف می توان در نظر گرفت.
- استرس حاد
- استرس مزمن
هرکدام از انواع استرس، نیاز به درمان ویژه ای دارد که با در نظر گرفتن سایر موارد تعیین می شود.
موسسه ملی سلامت روان سه مورد از عوامل استرس زا را اینگونه شناسایی کرده است:
- استرس های معمولی. مانند: مراقبت از کودک، وظایف یا مسئولیت های مالی.
- تغییرات ناگهانی و مخرب،. مانند از دست دادن یکی از اعضای خانواده یا عزیزان، و یا از دست دادن شغل.
- استرس تروماتیک؛ که معمولا در اثر سانحه شدید، حمله، یک فاجعه زیست محیطی یا جنگ رخ می دهد.
استرس حاد
این نوع، معمول ترین شکل استرس است. استرس حاد؛ اغلب زمانی ایجاد می‌شود که فرد در معرض فشارهای روانی حاصل از اتفاقات اخیر قرار گرفته باشد و یا بابت اتفاقاتی که قرار است در آینده با آن ها مواجه شود، احساس نگرانی می کند.
برای مثال: استرس امتحان، از نوع استرس حاد است.
عوامل استرس زای حاد اغلب جدید هستند و تمایل دارند راه حلی واضح و فوری داشته باشند.
استرس حاد به اندازه استرس طولانی مدت و مزمن، باعث آسیب نمی شود. اثرات کوتاه مدت آن به طول معمول، شامل سردرد، مشکلات معده و همچنین مقداری احساس ناراحتی است. اما با اینحال، اگر استرس حاد به دفعات زیاد و پی در پی برای فرد رخ دهد، ممکن است منجر به بروز استرس مزمن شود.
استرس مزمن
استرس مزمن، حاصل مواجهه ی طولانی مدت با با عوامل استرس زا بوده و به مراتب آسیب های بیشتری را به دنبال دارد. فقر مداوم، مشکلات خانوادگی یا ازدواج ناموفق، نمونه هایی از موقعیت هایی هستند که می توانند باعث استرس مزمن شوند. در واقع این نوع از استرس، زمانی اتفاق می افتد که فرد نمی تواند راهی برای اجتناب از عوامل استرس زا پیدا کند و از جستجوی راه حل دست می کشد. یک تجربه آسیب زا در اوایل زندگی نیز ممکن است زمینه را برای ابتلا به استرس مزمن، مساعد تر کند. استرس مزمن، اجازه نمی دهد که سطح فعالیت هورمون استرس به حالت طبیعی برگردد. به همین دلیل ممکن است در موارد زیر اختلال ایجاد کند:
- عملکرد قلب و عروق
- تنفس
- خواب
- سیستم ایمنی بدن
- فرآیند های تولید مثل و فرزند آوری
تاثیر استرس بر بدن
با توجه به آنچه در روند بوجود آمدن احساس استرس توضیح داده شد، می توانیم نتیجه بگیریم که این مشکل تا چه اندازه می تواند روی جسم و فعالیت های بیولوژیکی بدن تاثیر داشته باشد.
استرس، برخی از فعالیت های نرمال بدن را کند می کند. دستگاه گوارش و سیستم ایمنی بدن، از ارگان هایی هستند که تحت تاثیر قرار می گیرند. این آهستگی و کند شدن به این دلیل اتفاق می افتد که بدن بتواند منابع انرژی خود را روی تنفس، هوشیاری و توان عضلات و ماهیچه ها برای فرار یا حمله متمرکز کند.
تغییراتی که هنگام تجربه ی استرس در بدن رخ می دهند، موارد زیر هستند:
- افزایش فشار خون
- تپش قلب
- افزایش سرعت تنفس
- کند شدن فعالیت سیستم گوارشی
- کاهش فعالیت سیستم ایمنی
- انقباض عضلانی
- کاهش احساس خواب آلودگی به دلیل افزایش هوشیاری
در نهایت، نحوه واکنش یک فرد به یک موقعیت دشوار و تنش زا تعیین می کند که استرس چقدر و چگونه بدن و وضعیت سلامت او را تحت تاثیر قرار دهد. برخی از افراد می توانند چندین عامل استرس زا را پشت سر هم یا به طور همزمان تجربه کنند بدون اینکه منجر به واکنش استرس شدید شود. برخی دیگر نیز ممکن است در برابر فقط یک عامل، استرس شدیدی را تجربه کنند.
آیا استرس قابل درمان است؟
همه ی افرادی که دچار استرس هستند، به دنبال راهی برای درمان و یا کنترل استرس خود هستند، زیرا طعم احساسات ناخوشایند و فشارهای عصبی ناشی از آن را چشیده اند. با این حال باید گفت که استرس به خودی خود، یک بیماری نیست که نیاز به درمان داشته باشد؛ اما زمانی که تبدیل به یک اختلال، مثل استرس حاد یا استرس مزمن شود، باید چاره ای برای آن اندیشید.
امروزه روش های مختلف دارویی و غیر دارویی برای درمان استرس به کار گرفته می شوند. با توجه به شدت و نوع استرسی که بیمار تجربه می کند و همچنین در نظر گرفتن سایر شرایط بالینی، می توان مناسب ترین و موثر ترین شیوه ی درمان را شناسایی کرد.
مشاوره درمان استرس و فشار عصبی
روانشناسان برای مدیریت استرس و کاهش فشارهای عصبی ناشی از آن، از رویکرد های مختلف درمانی استفاده می کنند. اگرچه دارو درمانی نیز یکی از راهکارهای درمان استرس است، اما پروسه ی درمان در نزد روانشناسان بدون تجویز دارو انجام می شود. در حقیقت در جلسات مشاوره، درمانگر سعی میکند که مشکل بیمار را به صورت ریشه ای شناسایی کرده و او را به سلاحی پرقدرت تجهیز نماید تا بتواند صرفا با بکار گیری آگاهی، برای کنترل و مدیریت استرس خود اقدام کند.
